Bizans Kiliselerinin Sınıflandırılması

Kilise planlarına göre define yerleri değişebilir olduğu için öncelikle kilisenin hangi mimari yapıya sahip olacağını bilmesi gerekir.  Bizans kiliseleri 3 temel plana sahiptir.

• -Haç Planlı Kiliseler
• -Dehlizli Tip
• -Kiborion Plan Tipi

Haç Planlı Kiliseler

Vefa Kilise Camii, 11.yy Yapı, orta Bizans döneminin tipik kilise plan biçimi olan, “dört sütunlu kapalı haç planına” sahiptir. Planda, bir karenin içine yerleştirilmiş eşit kollu bir haç görülür.

Dışnarteks batı cephesi, yatay ve düşey olarak birçok bölüme ayrılmış, kademeli kemerler, sağır nişler, tuğla ile taşın alternatif kullanımının verdiği renk farklılıkları ve gölge ışık cephede hareketlilik yaratmıştır.

Doğu cephesinde, yan apsisler belirgin bir çıkıntı yapmaz, buna karşılık beş kenarlı orta apsis alt vr üst olmak üzere iki kesimden oluşmaktadır.

Kuzey ve güney cephelerde, haçın kollarını örten tonozlar, cepheye kademeli kemerler ile yansımaktadırlar.

Güneybatı köşede yükselen minare, yarım daire planlı tuğlalarla meydana gelmiş, dikey çubuklu gövdesiyle İstanbul’daki tek örnektir. Ana kubbenin onikili tamburu arkadlarla süslüdür, iki sıra dişli kornişin meydana getirdiği bir tacı bulunmaktadır, pencerelerinin etrafında kademeli kemerler, köşelerde de ince sütuncuklar vardır.

Haçvari Planlı Kilise

Haçvari planlı kilisenin, naosu 3 neflidir. Naod Doğuda bema, apsis ve pastoforia’ya, Batıda nartekse açılmaktadır.

Doğuda apsis ve pastoforia yarım yuvarlak çıkıntılar yapmaktadır. Naos üzerinde bulunan kubbe 4 sütün tarafından taşınmaktadır.

Doğu cephesinde yarım daire olarak duvardan öne çıkan apsisler, Konstantinopolis’te dışarıdan yarım daire apsisli tek örnektir.

Kuzey ve Güney cephelerde, haçın kollarını örten tonozlar büyük bir kemerle cepheye yansırlar. Kemerlerin altında üçlü pencere açıklıkları yer almaktadır.

Kubbe ve tonozların kiremit örtüsü, beton ile değiştirilmiştir. Davul formlu kubbe (Drum Dome) sekizgendir, sekiz kaburgası ve penceresi bulunmaktadır. Üç bölümlü narteks, üç nefli naosa açılmaktadır.

Dehlizli Tip

EYİCE‘yegöre Bizans dini mimarisinin KİBORİON tipinin uygulandığı yapıya Batı cephesinde dış narteksten girilir. Dış narteksten narteks, naos, postoforia ve bemaya, Kuzey ek’e ve metokhites tarafından 14.yy başında eklenmiş tek nefli parekklesion’a geçilir. Yapının cepheleri taş ve tuğla hatıllı almaşık bir örgüye sahiptir. Cephede kullanılan kademeli kemerler, bunların içindeki üçüz pencereler.

Doğu cephesinde apsis nişleri hareketlilik yaratılmasını sağlamıştır. Doğu cephesinde kapatılmış arkadlar bulunmaktadır. Parekklesionun cephelrinde, cephe sağır kemerlerle arasındaki üçgenler, zikzak, ağ, örgü ve yürek biçimli tuğla motiflerle süslenmiştir. Zengin mermer kaplama levhları, mozaikler ve pareklesiondaki freskler, yapıyı Bizans sanatı açısından önemli kılmaktadır.